U srcu turističkog područja Orahovca, u blizini njegovih renomiranih vinograda, u toku je veliki projekat.

Orahovac gradi moderan sportski kompleks koji bi trebalo da bude najveći u gradu. Gradonačelnik Smajl Latifi predstavio je ovaj projekat početkom 2021. godine, ističući da će to biti jedna od najatraktivnijih sportskih površina i dodatna vrednost za grad. Vrednost projekta je preko 350 hiljada evra i obuhvata jedno veliko fudbalsko igralište, dva mala fudbalska igrališta i atletsku stazu, svlačionice, sanitarne čvorove i spoljnu rasvetu. 

Učenici koji se igraju na jednom od sportskih terena izgrađenih u opštini Orahovac korišćenjem granta za učinak

Nesumnjivo, ovo je jedna od najvećih direktnih investicija koje je opština Orahovac sprovela poslednjih godina. Javni sportski kompleks je ključno središte zajednice, podstiče dobrobit, društvenu koheziju i talenat. Međutim, nemaju sve opštine na Kosovu takve objekte. Revolucionarni projekat Orahovac, podržan od strane Opštinskog granta za učinak (MPG), predstavlja značajan pomak.

Opštinski grant za učinak je inovativno sredstvo razvijeno od strane Projekta decentralizacije i podrške opštinama (DEMOS), u bliskoj saradnji sa Ministarstvom administracije lokalne samouprave (MALS) za podršku opštinama. DEMOS je sufinansiran od strane Evropske unije, Švajcarske, Švedske i Norveške, a sprovodi ga Helvetas Swiss Intercooperation Kosovo.

Od 2014. do 2023. grantovi u ukupnom iznosu od 33,5 miliona evra dodeljeni su u 33 od 38 opština. Ovim grantovima je finansirano 430 projekata koji su pozitivno uticali na živote milion građana. 

 “ Kada uzmemo u obzir mali budžet za kapitalne investicije u našoj opštini, uticaj granta za učinak je veoma velik, jer pomaže u realizaciji mnogih planiranih projekata i povećava efikasnost i kvalitet pružanja javnih usluga građanima”, naglasi g. Ali Morina, šef kabineta gradonačelnika Orahovca.

Uticaj ovih projekata nije ostao neprimećen od strane lokalnog stanovništva poput gospodina Nehata Canzibe. Živeći u sredini u kojoj se gradi novi kanal za zaštitu od poplava, koji se finansira iz opštinskog granta za učinak, Nehat se priseća poteškoća sa kojima su se građani ranije suočavali. 

 “ Svake godine smo imali problema. Suvi potok smo koristili kao put i kada bi padale jake kiše, otvarale bi se rupe i obično bismo zaglavili sa traktorima i kultivatorima. Bila je muka i zato je ovo najvrednija investicija opštine”, Nehat potvrđuje.

Opština Gračanica je još jedna uspešna priča. Nagrađena za svoj učinak opštinskim grantom za učinak 2020, ova opština je iskoristila sredstva za prilagođavanje korita reke Gračanke.

Strahinja Aitonović živi u blizini korita izgrađenog MPG-om

Strahinja Aitonović, meštanin u blizini, prepričava uslove oko predgradnje reke, navodeći visoku travu i nagomilano smeće. On je rekao: „Kada bi padale jake padavine, reka bi se izlila, a naše kuće bi uvek bile poplavljene.“ Potvrđujući transformativni uticaj ulaganja iz sredstava MPG u korito reke, Vladica Trajković, direktor javnih preduzeća u opštini Gračanica, potvrđuje da su ove inicijative efikasno zaštitile ovaj deo grada od poplava.

Dok je u Gnjilanu – opštini koja dobija grant već nekoliko godina – preko ovih sredstava investirano u izgradnju puteva, rečnog korita, vodovodne mreže i kanalizacionog sistema. Gradonačelnik Alban Hyseni je takođe pohvalio vrednost MPG. “ Svi navedeni projekti uticali su na unapređenje usluga za građane, na čemu se zahvaljujemo ”, zaključio je on.

Kako funkcioniše opštinski grant za učinak? 

Kosovo se sastoji od 38 opština, pri čemu je Podujevo najveća po površini, a Severna Mitrovica najmanja. Svake godine Ministarstvo finansija izračunava budžete za opštine na osnovu faktora kao što su veličina teritorije, stanovništvo i procenat manjina.

U 2014. godini, Švajcarska agencija za razvoj i saradnju (SDC) počela je da radi sa MALS-om na institucionalizaciji podrške opštinama zasnovane na učinku, kroz projekat DEMOS.

Trenutno, opštinama se dodeljuje grant ako uspešno ispune četiri minimalna uslova: izveštavanje o svojim podacima u sistemu upravljanja učinkom opštine, pregled opštinskih akata, uspešno trošenje investicionog budžeta i sprovođenje sistema finansijskog upravljanja i kontrole. Iznos granta je zasnovan na njihovoj populaciji i rezultatu u okviru 30 različitih kriterijuma učinka.

Kao rezultat tekuće međunarodne podrške, Kosovo je svedok napretka u radu opština.

“ DEMOS je godinama sarađivao sa Ministarstvom administracije lokalne samouprave na uspostavljanju granta za učinak, kako bi podstakao poboljšanje opštinskog učinka i pružanje usluga svim građanima. Rezultati se vide u sve većem učinku opština tokom godina i broju projekata koje su opštine dobile i po investicijama u kapitalne projekte, koji su služili građanima u njihovim opštinama. Štaviše, sistem učinka je imao pozitivan uticaj na unutrašnje postupke i donošenje odluka u opštinama”, kaže gdin. Ertan Munoglu, menadžer DEMOS projekta.

Ministar administracije lokalne samouprave, g. Elbert Krasniqi, vidi grant za opštinski učinak kao ključnu šansu za opštine da finansiraju svoje projekte i da pokažu posvećenost putem fer konkurencije.“Ministarstvo je, zajedno sa donatorima, kroz ovu šemu kreiralo konkurs između opština, a pobednici ovog konkursa su opštine koje ispunjavaju kriterijume i ostvaruju maksimalne bodove u pokaziteljima koji su zasnovani na potrebama građana”, rekao je ministar. 

Ministar Krasniqi, ambasadori EU, Švedske i Švajcarske, i gradonačelnici pobedničkih opština nakon ceremonije MPG održane 2023

U izveštaju o pregledu MPG-a, koji je krajem 2023. godine sproveo međunarodni konsultant, gospodin Gerhard van ‘t Land, se navodi “ Tokom proteklih skoro deset godina, opštinski grant za učinak na Kosovu sazreo je u opšte prihvaćeno i cenjeno sredstvo za otkrivanje i nedostataka u učinku u opštinama, kao i sistemskih nedostataka koji ometaju učinak opština”.

Donatorska podrška za učinak opština 

Beate Katja Elsässer, šefica Odeljenja za saradnju u Ambasadi Švajcarske na Kosovu – dugogodišnja pristalica lokalne samouprave na Kosovu – iznosi svoj pogled na značaj opštinskog granta za učinak.

“ Švajcarska podržava sistem upravljanja koji dobro funkcioniše na Kosovu od 2006. Opštine direktno služe potrebama građana. Zato opština treba da ima alate i kapacitete da planira i koristi efikasno i efektivno javna sredstva. Švajcarska podrška lokalnoj samoupravi ima za cilj jačanje kapaciteta opština i dobar mehanizam komunikacije između centralnog državnog nivoa i opština. MPG je alat za podsticanje i jednog i drugog,” navela je ona.

Tokom godina, MPG je služio i kao alat demokratizacije na nivou lokalne uprave i kao finansijski podsticaj kroz projekte koji utiču na svakodnevni život građana. Ovo je jedan od glavnih razloga koji je doveo do kontinuirane podrške donatora, te transformacije koja će uslediti u trećoj, završnoj fazi projekta DEMOS.

Švedska je jedan od donatora MPG i lokalne samouprave na Kosovu. Zamenik šefa misije Švedske na Kosovu, g. Henrik Riby, izrazio je zahvalnost za podršku koju njegova zemlja pruža za unapređenje demokratizacije i odgovornosti na lokalnom nivou.

“ Kroz unapređenje u oblastima demokratskog upravljanja i pružanja opštinskih usluga, lokalne vlasti osiguravaju inkluzivnost u osmišljavanju i implementaciji projekata u skladu sa zahtevima zajednica,” dodao je on.

U nastojanju da podstakne efikasnu opštinsku upravu na Kosovu, ambasador EU na Kosovu, g. Tomáš Szunyog, ističe posvećenost Evropske unije pionirskom mehanizmu dizajniranom da poboljša učinak opština. 

“ Kao EU, izuzetno smo ponosni što smo deo ovog inovativnog mehanizma koji podstiče učinak opština i približava građane njihovim lokalnim upravama. Poboljšanje efikasnosti kosovskih opština je ključni aspekt dobrog upravljanja. Odgovorna, transparentna i funkcionalna javna uprava poboljšava živote građana i doprinosi njihovoj dobrobiti,” naglasio je on.

Od međunarodne podrške do lokalnog osnaživanja 

U avgustu 2022. godine, Skupština Kosova usvojila je Zakon o sistemu upravljanja učinkom opština i šemi grantova zasnovanoj na učinku.

Ovaj novi zakon ima za cilj da dalje institucionalizuje grant i sistem upravljanja učinkom, garantujući istovremeno finansijsku podršku. Zakon definiše principe, pravila, procedure i standarde merenja učinka opština, kao i funkcionisanje granta zasnovanog na učinku i sistema upravljanja učinkom. 

“ Sada sa stupanjem na snagu Zakona o sistemu upravljanja učinkom opština i granta zasnovanog na učinku, pokazali smo neophodnu posvećenost i preuzeli obavezu da ovim grantom upravlja Ministarstvo administracije lokalne samouprave”, kaže ministar MALS-a, gdin. Elbert Krasniqi. 

Očekuje se da će Ministarstvo administracije lokalne samouprave samostalno implementirati opštinski grant za učinak do kraja 2025. DEMOS podržava ovu tranziciju. 

“ Mi sarađujemo blisko sa MALS-em tako da sistemom učinka i grantom za učinak upravlja isključivo MALS. Upravljanje opštinskim učinkom i grant za učinak su sada održivi kroz zakon i finansiranje od strane Vlade Kosova. Pored toga, takođe podržavamo MALS da dalje razvija kapacitete za upravljanje grantom i sistemom uopšte, nezavisno od nas”, kaže gdin. Ertan Munoglu, menadžer DEMOS projekta. 

Dok MPG nastavlja da podržava opštine, rezultati šeme učinka su se za mnoge, uključujući civilno društvo, pretvorili u referencu o opštinskim uslovima na Kosovu.

G. Sadri Rrmoku, stručnjak za lokalnu samoupravu i demokratizaciju iz Kosovskog instituta za lokalnu samoupravu (KLGI) objašnjava da se mnoge organizacije civilnog društva na Kosovu pozivaju na rezultate MPG-a kada se prijavljuju na različite pozive donatora i implementiraju projekte koji se odnose na potrebne intervencije na lokalnom nivou. 

“ Sistem učinka postoji zahvaljujući grantu za učinak, a grant za učinak zahvaljujući međunarodnim donatorima,” kaže on, ističući da se zbog interesa donatora da investiraju na lokalnom nivou demokratizacije, civilno društvo zalagalo za institucionalizaciju sistema šeme učinka. “ To je verovatno najbolji model koji imamo. Mislim da bi u budućnosti trebalo da pređemo sa kvantitativnog merenja učinka na kvalitativno merenje projekata koji se realizuju na lokalnom nivou, ali za sada i ovo funkcioniše”, zaključio je Rrmoku.

Lokalna samouprava je poput temelja za dobrobit zajednice, povezujući nade i potrebe ljudi. Od izgradnje puteva do pružanja usluga, odluke koje donose lokalni lideri duboko utiču na strukturu života zajednice. Dobra lokalna samouprava je ključna za dobrobit svih. Tokom protekle decenije, opštinski grant za učinak je napravio razliku na Kosovu, utičući na promene u upravljanju i funkcionisanju zajednica.