Dardan Maliqi i Violeta Hyseni Kelmendi
Opštine na Kosovu imaju veliku ulogu u donošenju odluka i upravljanju lokalnim finansijama. Sa svojom autonomijom zagarantovanom Ustavom Kosova, svih 38 opština imaju odgovornost da planiraju i troše budžet za infrastrukturne investicije.
Dobro planiranje ovih investicija direktno utiče na poboljšanje života građana, veće mogućnosti zapošljavanja i povećanje prihoda uopšte. Osim toga, dobra infrastruktura pozitivno utiče na pitanja kao što su snabdevanje pijaćom vodom, kanalizacija, putevi, javna rasveta, obrazovanje, zdravstvo i kultura.
Opštinski prihodi su važan element u ekonomskom jačanju opština na Kosovu. Međutim, oni su i dalje relativno niski, pa je podrška centralne vlade važna za realizaciju većih ulaganja u infrastrukturu. Opštine dobijaju grantove od vlade za finansiranje usluga i kapitalnih projekata kako bi zadovoljile potrebe i zahteve građana. Pored toga, svake godine opštine sa najboljim učinkom prema sistemu pokazatelja ostvaruju korist od granta za opštinski učinak, kroz koji realizuju infrastrukturne projekte. Trošenje njihovog budžeta na kapitalne investicije – najmanje 75% – jedan je od glavnih kriterijuma za dobijanje ovog granta. Grant za opštinski učinak dodeljuje se svake godine od strane MALS-a i DEMOS-a kroz podršku donatora – Evropske unije, Švajcarske i Švedske.
Izazovi u planiranju i trošenju
Opštine se i dalje suočavaju sa izazovima koji ometaju efikasno planiranje i trošenje kapitalnih investicija. Među glavnim izazovima je nedostatak ljudskih kapaciteta za pripremu infrastrukturnih projekata, kao i nedostatak dovoljnog budžeta za realizaciju projekata.
Direktor za budžet i finansije u opštini Kačanik, Bahri Selimi naglašava da budžetska izdvajanja iz državnih grantova su nedovoljna u odnosu na i dalje veoma visoke zahteve svih naselja. „Vladina formula za dodelu grantova kao takva nema kriterijume za socio-ekonomsku ravnotežu između opština, pa nije slučajno da imamo trenutnu situaciju da, u nedostatku dovoljnih infrastrukturnih ulaganja u manjim opštinama, postoji zastoj u smislu lokalnog razvoja, a nažalost postoji i zastoj u ljudskom razvoju“, kaže g. Bislimi.
Prema njegovim rečima, ovakva situacija uzrokuje i odlazak stanovništva iz manjih opština u pravcu razvijenijih, ali i u inostranstvo.
Još jedan izazov sa kojim se opštine suočavaju su procedure za javne nabavke i kašnjenja u rešavanju slučajeva od strane Tela za razmatranje javnih nabavki (TRN), što je potvrdila direktorka za budžet i finansije u opštini Južna Mitrovica, Igballe Islami. Ona ističe i poteškoće koje opština ima sa trošenjem sredstava za infrastrukturne investicije.
„Plan potrošnje je izazov i za trošenje infrastrukturnih investicija. Da bi se ovi problemi otklonili potrebno je što preciznije planiranje, kao i blagovremeno pokretanje postupaka javnih nabavki“, kaže gđa Islami.
Koraci ka poboljšanju
Da bi se poboljšalo planiranje i trošenje kapitalnih investicija, projekat DEMOS pomaže opštinama u nekoliko pravaca. Jedan od njih je rano planiranje budžeta i uključivanje građana u davanje ideja za predloge projekata. Time se osigurava da potrebe i zahtevi građana, uključujući i one iz ranjivih grupa društva, budu predstavljeni i jasni opštinama. Tako mogu identifikovati prioritetne projekte i pripremiti budžet na vreme.
Projekat DEMOS se takođe fokusira na poboljšanje sistema interne kontrole u opštinama, radeći sa skupštinama opština i komisijama za internu reviziju na jačanju njihove uloge i funkcije. Ovo povećava opštinski nadzor i učinak u pružanju usluga i implementaciji infrastrukturnih projekata. U tu svrhu, DEMOS koristi i društvenu reviziju, koja uključuje učešće građana i civilnog društva u praćenju i proceni efikasnosti infrastrukturnih projekata u opštini, finansiranih iz granta za opštinski učinak.
Takođe kako bi podržao što veći broj opština da ispune minimalne uslove i ostvare korist od granta za opštinski učinak, DEMOS nudi podršku za rešavanje izazova sa kojima se susreću u izvršenju budžeta za kapitalne investicije. Cilj je da se na ovaj način poveća mogućnost kvalifikovanja opština za grant za učinak i da se uopšteno poboljša upravljanje. U tu svrhu, DEMOS radi zajedno sa relevantnim opštinskim zvaničnicima na identifikaciji uzroka neuspeha da se budžet za kapitalne investicije potroši najmanje 75% kao i da identifikuje oblasti za poboljšanje, uključujući stvaranje boljih mehanizama za praćenje projekata i što efikasnije trošenje javnog novca.
Ove godine, opštinama koje su dobile grant za opštinski učinak, takođe je obezbeđena podrška u pripremi održivijih i ekološki prihvatljivijih kapitalnih projekata.
